Book-amateur: Επτανήσια γυναίκα και κοινωνικές τάξεις, 15ος -19ο...

Book-amateur: Επτανήσια γυναίκα και κοινωνικές τάξεις, 15ος -19ο...: Η μετάβαση από την χρόνια αταβιστική θεώρηση για το γυναικείο φύλο στη διεκδίκηση της γυναικείας ετερότητας θα συντελείται με δειλά   βή...

Book-amateur: Επτανήσια γυναίκα και κοινωνικές τάξεις, 15ος -19ο...

Book-amateur: Επτανήσια γυναίκα και κοινωνικές τάξεις, 15ος -19ο...: Η μετάβαση από την χρόνια αταβιστική θεώρηση για το γυναικείο φύλο στη διεκδίκηση της γυναικείας ετερότητας θα συντελείται με δειλά   βή...

Επτανήσια γυναίκα και κοινωνικές τάξεις, 15ος -19ος αιώνας

Η μετάβαση από την χρόνια αταβιστική θεώρηση για το γυναικείο φύλο στη διεκδίκηση της γυναικείας ετερότητας θα συντελείται με δειλά  βήματα ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα, ωστόσο θα είναι μια μακριά και επίπονη διαδικασία, ειδικά στον επτανησιακό χώρο της υπαίθρου δεδομένου ότι είχαν να ξεπεραστούν βαθιά ριζωμένες στο συλλογικό ασυνείδητο ιδεολογίες και στάσεις.

 Η ρηξικέλευθη αυτή αλλαγή θα έχει ως αποδέκτες πρώτα και κύρια τους κοινωνικά ανώτερους κύκλους, ευγενείς και πλούσιους αστούς, που με όπλο την αυτοπεποίθηση που απορρέει από την κατοχή τόσο του τίτλου όσο και  του χρήματος  θα δώσουν χώρο προσωπικής και πνευματικής  ανάπτυξης και πολλές δυνατότητες πρόσβασης στη γνώση σε προικισμένες γυναίκες της οικογένειάς τους, που μπορούν άνετα και απαλλαγμένες από ταμπού να συναναστρέφονται πλήθος διανοούμενων στα ευρωπαϊκά σαλόνια και να αποκτούν μόρφωση ανάλογη και ισάξια με αυτή του άλλου φύλου τυγχάνοντας ταυτόχρονα ισότιμης εκτίμησης με αυτό. Ωστόσο η επιλογή στη μόρφωση θα είναι σπάνια ακόμα και σε αυτές τις  κοινωνικές τάξεις. 

Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις δυο γυναικών των αρχών του 19ου αιώνα, της Ισαβέλλας Θεοτόκη Αλμπρίτζι και της Μαρίας Πετρετίνι. Ζωηρές, ατρόμητες και ασυμβίβαστες και οι δυο θα υποκύψουν βέβαια στο γάμο υπό την πίεση των κοινωνικών επιταγών, σύντομα όμως θα δραπετεύσουν κυνηγώντας το όνειρο για μόρφωση και δημιουργία έξω από τα όρια του στενού τοπικού τους κύκλου. 

Η Ισαβέλλα, απόγονος της περιώνυμης οικογένειας Θεοτόκη της Κέρκυρας, ήταν φύση προικισμένη και ως προς τη φυσική καλλονή αλλά και ως προς τα πνευματικά χαρίσματα, με ροπή προς τα γράμματα και τις τέχνες από την παιδική της ακόμα ηλικία. Η οικονομική της δυνατότητα αλλά και η διαρκής γονεϊκή παρότρυνση, της επέτρεψαν να ταξιδέψει ανά την Ευρώπη και να επεκτείνει τις γνώσεις της, ασχολούμενη κυρίως με τη φιλολογία και τις καλές τέχνες. Το σπουδαιότερο της έργο θα εκδοθεί το 1809 στην Πίζα της Ιταλίας επιγραφόμενο ως "Έργα αγαλματοποιίας και πλαστικής του Αντώνιου Κανόβα" και το ίδιο έτος θα εκδοθεί και στην Κέρκυρα, σκιαγραφώντας τα σημαντικότερα έργα του γλύπτη. Το ίδιο έργο, εξαιρετικά επιτυχημένο, τυπώθηκε επανειλημμένα με νέες προσθήκες και σε διάφορες πόλεις της Ιταλίας. Η απαστράπτουσα προσωπικότητά της και το ευπροσήγορο του χαρακτήρα της θα γοητεύσει μεγάλους άνδρες της εποχής, όπως ο κόμης Γκίλφορντ, ο Κοραής και ο Ανδρέας Μουστοξύδης. Ο Γκίλφορντ μάλιστα σε ένδειξη θαυμασμού θα γονατίσει εμπρός της φιλώντας της το χέρι μέσα σε ένα βενετσιάνικο καφενείο.

Ισαβέλλα Θεοτόκη Αλμπρίτζι

   Σύγχρονη της Ισαβέλλας Αλμπρίτζι, με καταγωγή από Κέρκυρα και με ειδίκευση σε θέματα φιλοσοφίας  θα έχει όπως και η σύγχρονή της Ισαβέλλα τη δυνατότητα της περιήγησης στους λόγιους ευρωπαϊκούς κύκλους. Στη Φλωρεντία θα γράψει στα ιταλικά το βίο της Κασσάνδρας Φεντέλη, ένα πόνημα επικροτούμενο από πανεπιστημιακούς κύκλους της εποχής και τυπωμένο το 1814 στη Βενετία. Η Μ. Πετρετίνη, κοσμική, άριστη γνώστρια όχι μόνο της αγγλικής αλλά και της ισπανικής και γαλλικής γλώσσας θα συναναστραφεί με διακεκριμένους άντρες της εποχής, οι οποίοι θα αναγνωρίσουν την αξία της και θα την προωθήσουν στο να αναδείξει τα σπάνια ταλέντα της. Το 1823 στην Κέρκυρα θα εκδώσει από το τυπογραφείο της Κυβέρνησης την «Τοπογραφική περιγραφή της Νήσου Κέρκυρας», έργο του άγγλου Cartwright, μεταφράζοντάς το από τα αγγλικά στα ιταλικά. Το μεταφραστικό της έργο θα επεκταθεί το 1838, μεταφράζοντας από τα αγγλικά στα ελληνικά τα γράμματα της κόρης του Άγγλου πρόξενου από τα ταξίδια της σε Ασία, Αφρική και Ευρώπη. Επίσης, θα μεταφράσει και το Φιλόστρατο από τα ιταλικά στα ελληνικά. Μια διατριβή της "Περί γυναικείας αγωγής" θα μείνει ανέκδοτη για μεγάλο χρονικό διάστημα, ενώ διάφορα βιογραφικά προσχεδιάσματα ενδόξων γυναικών της Βενετίας θα μείνουν ημιτελή.



Κερκυραία και νέος, Διονύσης Τσόκος

Στον αντίθετο πόλο, η  θέση της γυναίκας της επτανησιακής υπαίθρου, όπως άλλωστε και κάθε ομόφυλής της χωρικής στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου θα είναι εξαιρετικά επιβαρυμένη, αφού η φτώχεια, η για αιώνες δουλεία και η πολύωρη και απάνθρωπη σκληρή εργασία θα αφήσουν την ψυχή της χωρίς κίνητρο και με ανεφάρμοστες ηθικές δυνάμεις, όπως χαρακτηριστικά θα γράψει ο Εμμανουήλ Θεοτόκης.  Ενδεικτικά, κάποια χρόνια αργότερα ο Κερκυραίος δικηγόρος και λαογράφος Γ. Μπουνιάς στα «Κερκυραϊκά» του θα αναφέρει ότι στο νησί την εποχή εκείνη οι γυναίκες ανήκαν σε τρεις κατηγορίες: «Η κυρία ήτις εθεωρείτο υποκείμενον, η σιόρα ημιυποκείμενο και η χωριάτισσα αντικείμενο».

Κερκυραίες χωρικές

 Είναι πράγματι η γυναίκα της υπαίθρου ένα απόλυτα θλιβερό και ανυπεράσπιστο πλάσμα, εκτεθειμένο διαρκώς στη συκοφάντηση και τη σκληρότητα των συγχωριανών του, προορισμένο να ανέχεται αγόγγυστα τη βάναυση συμπεριφορά του άντρα –αφέντη, που αρκετά συχνά αποφεύγει τις κοπιαστικές αγροτικές εργασίες επιβαρύνοντας επιπρόσθετα  με αυτές τη συμβία του. Ο άθλιος βίος, η αδράνεια του πνεύματος και η καταπιεσμένη σεξουαλικότητα γρήγορα θα οδηγήσουν μια έμφυτη φυσική ομορφιά -για την οποία γίνεται λόγος σε πολλά συγγράμματα - στην απότομη γήρανση και στην ψυχική σκληρότητα, που συνήθως εκφράζεται σε λεκτικό επίπεδο με τη συκοφάντηση και τη χαιρεκακία προς το γυναικείο περίγυρο του χωριού και θα αποτελεί συχνά αιτία σκανδάλων και  αντεκδίκησης ανάμεσα στα αρσενικά μέλη των εμπλεκόμενων οικογενειών, αφού οι διενέξεις θα διεξάγονται πάντα για θέματα τιμής.

 Αρκετά συχνά η αποδέσμευση  της συσσωρευμένης γυναικείας σεξουαλικότητας θα οδηγεί στο παράπτωμα της μοιχείας.  Όταν το έγκλημα διαπραχθεί η περιθωριοποίηση είναι δεδομένη και η επερχόμενη συκοφαντία θα εκφραστεί τώρα με ένα πιο συμβολικό και βαθύτερα προσβλητικό τρόπο. Έτσι όταν ο Τζώρτζης Κοέρος, κάτοικος Σπηλιάς, ανακαλύπτει έξω από το κατώφλι του ένα ζευγάρι κέρατα η σύζυγος του Μαρία είναι υποχρεωμένη να υποστεί έναν εκούσιο αφορισμό- συνήθης πρακτική στα Επτάνησα ελκόμενη από τη βενετοκρατία- ή σε άλλη περίπτωση η «αμαρτωλή» αναγκάζεται να βλέπει το όνομά της αναρτημένο σε πλακάτ έξω από το πιο πολυσύχναστο μέρος του χωριού, το φούρνο της γειτονιάς. Φυσικά, στις υπάρχουσες συνθήκες η ποινικοποίηση του παραπτώματος θεωρείται αυτονόητη, οδηγώντας είτε στη φυλακή είτε σε εγκλεισμό σε μοναστήρι.

 Ακόμη όμως και σε περιπτώσεις που δεν έχουν το στίγμα της προσωπικής επιλογής, όπως η βίαιη ή η δόλια διακόρευση με υπόσχεση γάμου, η ακούσια απαγωγή και ο βιασμός, η χωρική εξακολουθεί ακόμα να αντιμετωπίζεται ως θύτης.  Η ακεραιότητα της παρθενίας,  απαράβατος όρος για το γάμο θα συμβολίζει την ηθική ακεραιότητα όλης της οικογένειας και η απώλειά της πρωτίστως στα χαμηλά στρώματα του πληθυσμού συνεπάγονταν αυτόματα τη μοναξιά και την ατίμωση με μόνιμη επωδό –απειλή προς την «παραστρατημένη» το δρόμο προς τα «σπίτια» της χώρας, ενώ στις τάξεις των ευγενών και των αστών οι συνέπειες ήταν σαφώς λιγότερο καταστροφικές, με την έννοια ενός γάμου πολύ κατώτερου των προσδοκιών των γονέων, χωρίς όμως ποτέ να θεωρούνται ανυπέρβλητη οικογενειακή συμφορά.

Μάθημα μουσικής, Βικέντιος Μποκατσιάμπης

 Ουσιαστικά, η θετική μεταστροφή στην αντιμετώπιση του γυναικείου φύλου θα αρχίσει να γίνεται αντιληπτή σε πρακτικό επίπεδο μόνο μετά το 1870 και πάντα με κινητήριο μοχλό την ολοένα ακμάζουσα αστική τάξη, διαχρονικό φορέα προόδου και ανανέωσης, που θα εισβάλλει ραγδαία αφαιρώντας οριστικά την πρωτοκαθεδρία από τη συντηρητική αριστοκρατία και μεταβάλλοντας ριζικά τις νοοτροπίες, κυρίως μέσα από την πρακτική των επιγαμιών. Ωστόσο αυτή η αλλαγή θα γίνει αισθητή κυρίως στο πεδίο των προνομιούχων τάξεων της πόλης, ενώ στην κερκυραϊκή ύπαιθρο, χώρο απομακρυσμένο από την επιρροή των ανακατατάξεων, θα επισημαίνονται πάντα κατάλοιπα του πιο σκληρού και άγριου πατριαρχικού κατεστημένου μέχρι και το πολύ πρόσφατο παρελθόν.

 Γιάννου Πέπη

Οι πληροφορίες για τη Μαρία Πετρετίνι και Ισαβέλλα Αλμπρίτζι είναι από τη σειρά των Κερκυραϊκών Χρονικών του Κώστα Δαφνή, Λαυρέντιος Βροκίνης "Βιογραφικά Σχεδάρια" , Τεύχη Α, Β, Κέρκυρα 1978.