Book-amateur: Το πογκρόμ του 1891, Τα "Εβραϊκά της Κέρκυρας

Book-amateur: Το πογκρόμ του 1891, Τα "Εβραϊκά της Κέρκυρας: Το πογκρόμ του 1891, τα "εβραϊκά της Κέρκυρας" Στις 2 Απριλίου 1891, στην πόλη τής Κέρκυρας, βρέθηκε το πτώμα ενός εντεκάχρονου...

Το πογκρόμ του 1891, Τα "Εβραϊκά της Κέρκυρας"

Το πογκρόμ του 1891, τα "εβραϊκά της Κέρκυρας"
Στις 2 Απριλίου 1891, στην πόλη τής Κέρκυρας, βρέθηκε το πτώμα ενός εντεκάχρονου κοριτσιού. Το πτώμα ήταν άγρια κακοποιημένο, στραγγισμένο από το αίμα του, κλεισμένο μέσα σε σάκο μαζί με πίτουρα και χορτάρια. Οι βασανιστές και σφαγείς του το είχαν αποθέσει στην Εβραϊκή συνοικία της πόλης, κοντά στη Συναγωγή. Το κορίτσι, όπως γρήγορα αποδείχθηκε, ονομαζόταν Ρουμπίνα και ήταν κόρη του Εβραίου ράφτη Βήτα Σάρδη. Ο πατέρας του είχε δηλώσει τήν εξαφάνιση στην Αστυνομία και είχε προσλάβει κήρυκα (ντελάλη), υποσχόμενος αμοιβή σε όποιον βοηθούσε τις έρευνες για την ανεύρεση του.
Το περιστατικό εκτυλίσσεται στους βρώμικους, ανήλιαγους και βουερούς δρόμους της συνοικίας και οι αδέξιοι χειρισμοί των αρχών δείχνουν εμμέσως αλλά απολύτως ΄με σαφή τρόπο πως καθαρά επρόκειτο για εβραϊκή πλεκτάνη, γεγονός που θα εκτοξεύσει το κοιμισμένο μέχρι τότε αντισημιτικό μένος στα ύψη. Η φαντασία πανικόβλητη οργιάζει και το ένα κακόβουλο σενάριο διαδέχεται το άλλο, παλαιότερα μίση και διαμάχες διογκώνονται και η προοπτική ενός άγριου πογκρόμ εκλογικεύεται και εξαπλώνεται σαν μαύρο μελάνι σε λευκό χαρτί σε πολλές άλλες ελληνικές περιοχές, με κυριότερη τη Ζάκυνθο. Η άρνηση των Εβραίων και η σθεναρή τους αντίσταση να ενσωματωθούν σε συγκεκριμένα κοινωνικά σύνολα, η φιλοπονία τους και η αγάπη για το χρήμα θα τους οδηγεί συχνά στο να μετέρχονται τα ¨βάναυσα" επαγγέλματα, καταφέρνοντας να δημιουργήσουν μέσα στην καρδιά της πόλης μια ακμάζουσα οικονομικά κοινότητα, που θα λειτουργεί σωρευτικά στο φθόνο και την αντιζηλία των ντόπιων χριστιανών κατοίκων, και που τώρα είναι η στιγμή να βρει την έκφρασή της.
Λιθοβολισμοί, κακοποιήσεις,, λεηλασίες σε σπίτια και καταστήματα, μέχρι και 50 νεκρούς αναφέρουν ξένα πρακτορεία ειδήσεων, θα εκτοπίσουν ένα μεγάλο και ιδιαίτερα δημιουργικό μέρος του εβραϊκού πληθυσμού σε άλλους τόπους, κυρίως την Αίγυπτο αποψιλώνοντας την πόλη από ένα ιδιαίτερα αποδοτικό κομμάτι της.
Φυσικά σε κάθε συνταρακτικό κοινωνικό γεγονός καραδοκεί και η πολιτική εκμετάλλευση, ειδικά όταν αυτό τύχει να συμβεί σε καιρό προεκλογικής περιόδου που δεσπόζουν οι μορφές Τρικούπη και Δηλιγιάννη (εποχή που εγκαινιάζεται ο δικομματισμός στην Ελλάδα), όπου η πολιτική ιδεολογία τείνει να ταυτίζεται με πρόσωπα και φατρίες και ως εκ τούτου οι αντιπαλότητες οξύνονται.
"Το 1891 γίνονται στην Κέρκυρα Δημοτικές εκλογές. .....Οι Δηλιγιαννικές εφημερίδες των Αθηνών κατηγορούν τον Γ. Θεοτόκη, ότι η εξέγερση εναντίον των Εβραίων, ήταν έργο του για να δημιουργήσει πρόβλημα στην κυβέρνηση Δηλιγιάννη. Ο Θεοτόκης αποκρούει την κατηγορία.
Ο Θεοτόκης προσπαθεί με διάφορους τρόπους να εκφοβίσει τους Εβραίους, ώστε ακόμα και αν δεν μεταστραφούν προς το δικό του κόμμα, τουλάχιστον να μην προσέλθουν στην ψηφοφορία. Άνθρωποί του βεβηλώνουν τους εβραϊκούς τάφους, στέλνουν ανώνυμες απειλητικές επιστολές, με τις οποίες απειλούν και τρομοκρατούν ότι θα προχωρήσουν σε πυρπολήσεις σπιτιών και φόνους ισραηλιτών."
Η έκβαση της όλης υπόθεσης έχει γίνει αντικείμενο της εργασίας της Ευτυχίας Λιάτα "η Κέρκυρα και η Ζάκυνθος στο ρεύμα του αντισημιτισμού" Εθνικό ίδρυμα Ερευνών αλλά και το θέμα στο τελευταίο διήγημα του Α. Παπαδιαμάντη "ο αντίκτυπος του νου".
Στο διήγημά του «Ο αντίκτυπος του νου», ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης παρουσιάζει μια παρέα φτωχογλεντζέδων που κάνουν «σπονδάς εις τον Βάκχον» «εις του Καρμάνη το μπακάλικον». Οι πιο αχώριστοι της παρέας είναι τρεις, ο σιτσιλιάνος Αντώνιος Αλμπέργος από την Κατάνια, ο Σαββατίνος Λευί ή Σάλβος, εβραίος από την Κέρκυρα, και ο Λύσανδρος Παπαδιονύσης, «ένας από τους δικούς μας» και ολοφάνερο άλτερ έγκο του Παπαδιαμάντη. «Τρεις άνθρωποι, τρεις φυλαί, τρία θρησκεύματα, ως κοινόν γνώρισμα είχον μεγάλην κλίσιν εις τα γιουβέτσια, τα οποία παρήγγελλον εις τον γειτονικόν φούρνον, με μακαρόνια πολύ χονδρά, ραβδωτά, τα οποία τινές ονομάζουσι, δεν ηξεύρω διατί, σέλινα». Στην παρέα προστίθεται κι ένας γέρος ιταλοκερκυραίος, ο μπαρμπα-Νιόνιος ο Πούπης, ο οποίος σιγά-σιγά πιάνει μεγάλες φιλίες με τον Σάλβο τον εβραίο.
Μαζύ έτρωγαν, μαζύ έπιναν, μέ τον Σάλβον. Ποτέ δεν τα είχαν τόσον καλά… Αίφνης ένα πρωί, κατά Μάρτιον μήνα, ενώ επλησίαζε το Πάσχα, έρχεται από την Κέρκυραν είδησις, και την ανέγραφον όλ’ αι εφημερίδες, ότι οι εκεί Εβραίοι ήρπασαν μικράν κορασίδα χριστιανήν, και τήν έσφαξαν· της έπιαν το αίμα!…
Άμα ήκουσεν ο μπάρμπα Πούπης την εΐδησιν, ότι εις την πατρίδα του (όπου είχε τριάντα χρόνους να πατήση) συνέβη αυτό το πράγμα, έγεινεν αμέσως πυρ και μανία εναντίον των Εβραίων. Ω! να είχεν ένα Εβραίον νά τον πνίξη!…
Κατά συγκυρίαν, εκείνην την στιγμήν, εισήρχετο εις το καπηλείον ο Σάλβος… Ιδού είς Εβραίος! Και Εβραίος μάλιστα εκ Κερκύρας, εκεί­θεν όπου οι ομόθρησκοί του έπραξαν το ανοσιούργημα…
Ο μπαρμπα-Πούπης εγείρεται, σφίγγει τας πυγμάς απειλητικώς, πάλ­λει ταύτας άνω και κάτω κυκλοτερώς, ως προς πυγμαχίαν, και εφορμά κατά του Σάλβου.
— Μωρέ σκυλί!
Και μπούπ! η μία πυγμή κατέπεσεν εις τον ώμον του Εβραίου. Ο Σάλβος δεν επρόλαβε να είπει: «Τι έχεις; τι έπαθες;» μόνον είπεν ώχ! και ωπισθοχώρησεν. Η δευτέρα πυγμή του Πούπη θα εύρισκε παρ’ ολίγον το στέρνον, αλλά κατέπεσεν εις το κενόν. Ο Καρμάνης, ο κάπηλος, ο Λύσανδρος Παπαδιονύσης, όστις έτυχε να είν’ εκεί, και δύο άλλοι, πα­ρενέβησαν, και απεμάκρυναν τον Σάλβον, έξω του καπηλείου. Ο μπάρμπα Πούπης ήθελε να τον κυνηγήση εις τον δρόμον, αλλά μετά κόπου τον εκράτησαν.

Πέπη Γιάννου

Πηγές:
 Ευτυχία Λιάτα "Η Κέρκυρα και η Ζάκυνθος στο ρεύμα του αντισημιτισμού" ΕΙΕ, Αθήνα 2012
Ιωάννου Ρωμανού Ιστορικά Έργα, Κερκυραϊκά Χρονικά,τ.ΖΙ: "Οι Εβραίοι της Κέρκυρας", Κέρκυρα 1959.

Εβραϊκή συνοικία αρχές 20ου αιώνα