Η απελευθέρωση της Κέρκυρας: εντάσεις και παρανοήσεις

Οι δυνάμεις του τακτικού ΕΔΕΣ που στάλθηκαν στην Κέρκυρα για την υλοποίηση των όρων της συμφωνίας της Καζέρτας αποβιβάζονται στη Μεσογγή τη νύχτα της 8^ης Οκτώβρη. Το προγεφύρωμα για την αποβίβαση, που υπήρξε αναίμακτη, κάλυψαν οι δυνάμεις του Εφεδρικού ΕΔΕΣ Λευκίμμης με επικεφαλής τον αντισυνταγματάρχη Μεταξά.

Οι αρχές πληροφορήθηκαν την απόβαση από την επιστολή του Μητροπολίτη Παραμυθίας Δωρόθεο προς τον Μητροπολίτη Κέρκυρας Μεθόδιο.

«Σεβασμιώτατε εν Χριστώ αδελφέ,

Μετά μεγίστης συγκινήσεως σας γράφω τας γραμμάς ταύτας, καθ΄ην στιγμήν πατώ την ένδοξον γην της Κέρκυρας. Σκοπός της παρούσης μου είναι όπως εγχειρήσετε καταλλήλως την επιστολήν εις τους Γερμανούς, την οποίαν μετά της παρούσης λαμβάνετε και την οποία γράφει αντιπρόσωπος της Συμμαχικής Αποστολής και δι ης συνιστά εις αυτούς, αφού συναντηθώσι, να συζητήσωσι το ζήτημα της παραδόσεως των. Επιπλέον, εάν επιθυμούν αναλαμβάνομεν και ημείς την ασφάλεια των δια την παράδοσιν. Ημείς θα τους διευκολύνωμεν πολύ και θα μείνωσι ευχαριστημένοι ως οι εν Ηγουμενίτσι παραδοθέντες, τους οποίους επεριποιήθημεν πολύ καλά. Θαυμάζομεν την ανδρεία και πειθαρχία των αλλά οι πόλεμοι κλίνουν πότε εις το εν και πότε εις το άλλο μέρος.

Ειδοποιήσατε και τον Διοικητήν της Χωροφυλακής να έλθη αμέσως προς συνάντησιν μας, καθώς και ο Διοικητής της Αστυνομίας Πόλεων, δηλ. και οι δυο ομού.

Της Υμετέρας φίλης και περισπουδάστου μοι Σεβασμιότητος εν Χριστώ αδελφός όλως πρόθυμος.

Ο Παραμυθίας ΔΩΡΟΘΕΟΣ»

Η επαφή με τις δυνάμεις του τακτικού ΕΔΕΣ πραγματοποιήθηκε κάπου στα Μωραϊτικα. Ο μητροπολίτης Δωρόθεος, ο ταγματάρχης Δ. Σαρρής, διοικητής του τάγματος, και αξιωματικοί του τοπικού ΕΔΕΣ υποδέχτηκαν το Μητροπολίτη και τους συνοδούς του. Έπειτα από τις παρουσιάσεις και την παράδοση της απάντησης του γερμανού διοικητή ο ταγματάρχης Σαρρής δήλωσε ότι είχε έρθει στην Κέρκυρα ως εκπρόσωπος της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, προκειμένου να εφαρμοστεί το Σύμφωνο της Καζέρτας, όπου θα καθορίζονταν θέματα σχετικά με τη δράση, τον έλεγχο και τον αφοπλισμό των ένοπλων τμημάτων αντίστασης που είχαν δημιουργηθεί κατά τη διάρκεια της Κατοχής στον ελληνικό χώρο, προκειμένου η χώρα να οδηγηθεί στην ομαλότητα μετά την απελευθέρωση.

Όσον αφορά στην πολιτική διοίκηση θα παρέμενε η ίδια μέχρι την άφιξη του Κυβερνητικού Αντιπροσώπου για τα Ιόνια Νησιά, που είχε διορίσει η Κυβέρνηση.

Ο αρχηγός του ΕΛΑΣ Τριβυζάς δέχτηκε την άποψη αυτή δηλώνοντας ότι θα πειθαρχήσει. Αντίθετα, οι Μωραϊτης και Άνθης ζήτησαν να εφαρμοστεί η συμφωνία των κερκυραϊκών οργανώσεων της 4^ης Οκτώβρη για συνδιοίκηση. Ωστόσο η άποψη αυτή δεν έγινε δεκτή εφόσον οι νεότερες αποφάσεις προέρχονταν από την Κυβέρνηση και όχι από τον ΕΔΕΣ. Παράλληλα ο Σαρρής δηλώνει ότι την επομένη το πρωί θα έμπαινε στην πόλη επικεφαλής των τμημάτων του.

Στις 10 Οκτώβρη η ελληνική σημαία κυμάτιζε στο Σταυρό του Παλαιού Φρουρίου. Η είσοδος των τμημάτων του Σαρρή πραγματοποιήθηκε στις 4μ.μ κάτω από καταρρακτώδη βροχή. Είχαν προηγηθεί δυο ώρες πριν ο Μητροπολίτης Δωρόθεος, ο Σαρρής και άλλοι αξιωματικοί για να ρυθμίσουν θέματα στρατωνισμού των τμημάτων αυτών. Η νέα στρατιωτική διοίκηση εγκαταστάθηκε στη Νομαρχία, στο κτίριο του πρώην εκπαιδευτηρίου ¨Καποδίστριας».

Η εγκατάσταση των δυνάμεων του ΕΔΕΣ στην πόλη συντελέστηκε ομαλά και χωρίς να σημειωθεί κανένα επεισόδιο. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ παρόλο που πειθάρχησαν στη διαταγή του Στρατιωτικού αρχηγού τους για αποστράτευση δεν αντέδρασαν. Διατήρησαν ωστόσο τις θέσεις τους σε διάφορα σημεία της πόλης ενώ αναμένονταν η Συμμαχική Στρατιωτική Αποστολή και ο Κυβερνητικός Αντιπρόσωπος.

Οι Κερκυραίοι γιορτάζουν την απελευθέρωση.

Πράγματι, στις 10 Οκτώβρη καταφτάνει η Κυβερνητική Αποστολή αποτελούμενη από τον αμερικανό λοχαγό Ρότζερς, τον άγγλο υποπλοίαρχο Μπέϊκον και τον ανθυπασπιστή διερμηνέα Γεωργίου. Κατόπιν συνεννοήσεως των παραγόντων αποφασίζεται να εορταστεί η απελευθέρωση του νησιού την επομένη το πρωί, με δοξολογία στο Μητροπολιτικό ναό και με λαϊκή συγκέντρωση στην πάνω πλατεία, με ομιλητή το Μητροπολίτη Μεθόδιο και τους συμμάχους αξιωματικούς.

Ο Μητροπολίτης Παραμυθιάς Δωρόθεος, δεξιά - όπως βλέπουμε - του στρατηγού Ζέρβα με στολή αντάρτη.
Αριστερά του Ζέρβα διακρίνεται ο Επίσκοπος Κέρκυρας και Παξών, Μεθόδιος Κοντοστάνος.

Όπως ήταν αναμενόμενο τόσο στη δοξολογία όσο και στη συγκέντρωση δε συνέρρευσε το σύνολο των κερκυραίων πολιτών. Το ΕΑΜ θεώρησε τη συγκέντρωση ως συγκέντρωση του ΕΔΕΣ και αρνήθηκε να λάβει μέρος, οργανώνοντας παράλληλα την ίδια ώρα- ως επίδειξη της λαϊκής του δύναμης- άλλη συγκέντρωση στην πλατεία Γ. Θεοτόκη. Η διάσπαση των δυνάμεων και τα πολιτικά συνθήματα που εκτοξεύτηκαν και από τις δυο πλευρές δηλητηρίασαν την χαρούμενη γιορταστική ατμόσφαιρα των πρώτων ωρών της απελευθέρωσης. Ο αμερικανός σύνδεσμος αντιλαμβανόμενος την κρίσιμη κατάσταση έκρινε σωστό να οδηγήσει τα πράγματα σε άμεσο κατευνασμό. Δέχονται λοιπόν τη δικαιολογία- για να κρατήσουν τα προσχήματα- ότι η αλλαγή της ώρας (από το πρωί της 11^ης Οκτώβρη είχε καταργηθεί η θερινή ώρα, που είχαν επιβάλλει οι Γερμανοί) καθυστέρησε την προσέλευση του κόσμου στην επίσημη συγκέντρωση της Πλατείας και κατευθύνονται αυτοί πλέον στην πλατεία Γ. Θεοτόκη όπου θα μιλήσουν στο πλήθος από τον εξώστη της οικίας Μαρόλλα. Στις σύντομες ομιλίες τους τόσο ο Ρότζερς όσο και ο Μπέηκον φρόντισαν να ενισχύσουν το αίσθημα ασφάλειας των πολιτών και να εδραιώσουν την πεποίθηση ότι ξεκινά ένας νέος ελπιδοφόρος κύκλος στη ζωή του νησιού με την υπόσχεση της ανεπιφύλακτης συμπαράστασης και αρωγής στο έργο της ανοικοδόμησης.

Οι ταραχές

Κι ενώ οι ομιλίες συνεχίζονται μέσα σε κλίμα ενθουσιασμού στο βάθος της πλατείας ηχεί ένας πυροβολισμός, του οποίου η προέλευση δεν εξακριβώθηκε ποτέ και που ωστόσο κατά μία εκδοχή είχε σαν στόχο τον τότε διευθυντή της αστυνομίας Ηρ. Δεδόπουλο. Τον πυροβολισμό ακολούθησαν ριπές αυτόματων όπλων που ρίχτηκαν στον αέρα από άντρες του 65^ου Συντάγματος της Χ Μεραρχίας του ΕΔΕΣ- της τακτικής μονάδας που είχε αποβιβαστεί στη Στρογγυλή- εγκατεστημένους στους εξώστες του Τηλεγραφείου και στην είσοδο των γραφείων της Διοικήσεως Χωροφυλακής. Ο κόσμος πανικόβλητος άρχισε να σκορπίζεται άτακτα στα γύρω στενά αναζητώντας καταφύγιο, ενώ οι πυροβολισμοί συνεχίζονταν ακολουθούμενοι και από εκρήξεις χειροβομβίδων.

Τον πανικό και τη σύγχυση διαδέχτηκαν η έξαψη και ο εξακοντισμός αλληλοκατηγοριών ανάμεσα στις δυο παρατάξεις. Η Αστυνομία αδυνατούσε να διατηρήσει την τάξη, οι λόγοι διακόπηκαν και όλοι επέστρεψαν στη Νομαρχία, την έδρα της Στρατιωτικής Διοικήσεως. Οι σφοδρές διαμάχες μαίνονταν και το τεταμένο κλίμα οδηγούσε με βεβαιότητα στην ένοπλη σύγκρουση, αν δεν λαμβάνονταν άμεσα πρωτοβουλία κατευνασμού των οξυμμένων πνευμάτων. Ο σκληρός πυρήνας του ΕΑΜ δεν είχε αποδεχθεί τον αφοπλισμό και την εξολοκλήρου ανάληψη της στρατιωτικής διοίκησης από τις δυνάμεις του ΕΔΕΣ. Στα βορειοδυτικά υψώματα του νησιού ήταν στρατοπεδευμένες δυνάμεις του ΕΛΑΣ  προς τις οποίες κατευθύνονταν απεσταλμένοι με εκκλήσεις, προκειμένου αυτοί να μπούνε στην πόλη και να προστατεύσουν τους ομοϊδεάτες τους. Κάθε λεπτό που περνούσε ήταν εξαιρετικά κρίσιμο με την τελική σύγκρουση να βρίσκεται προ των πυλών.

Διαλλακτικότητα και ψυχραιμία

Διαλλακτικά στελέχη και των δυο παρατάξεων συναντούν το Σαρρή στο γραφείο του πλαισιωμένο από τον αρχηγό του ΕΔΕΣ Κέρκυρας. Ο Σαρρής, που μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχε λάβει γνώση των συμβάντων στάθηκε αρχικά εξαιρετικά αδιάλλακτος. Σε έντονο ύφος δηλώνει στην Επιτροπή ότι θα πνίξει τη στασιαστική εκδήλωση στο αίμα. Τις ίδιες δηλώσεις απευθύνει και στο Γραμματέα της Νομαρχιακής του ΕΑΜ Ε. Μωραϊτη, όταν φτάνει και αυτός στο γραφείο του συνοδευμένος από το Συνταγματάρχη Σ. Τριβυζά. Έξαλλος  και άκαμπτος ο Στρατιωτικός Διοικητής με τις πληροφορίες για δολοφονικές απόπειρες εναντίον των αντρών του απορρίπτει οποιαδήποτε προσπάθεια ήρεμου διαλόγου κορυφώνοντας την ένταση, παρά τις διαβεβαιώσεις των συνομιλητών του ότι επρόκειτο για απλές φήμες. Η παρέμβαση ωστόσο του Ρότζερς με τη διαβεβαίωση ότι οι στρατιώτες του είχαν πυροβολήσει βάρυνε ιδιαίτερα στον κατευνασμό της οργής του Σαρρή και ευτυχώς πρόλαβε την αιματηρή συνέχεια. Κατόπιν συνεννόησης Ελλήνων και Αμερικανών  αποφασίζεται επίσκεψη των Μωραϊτη, Σαρρή και Ρότζερς στα κεντρικά σημεία της πόλης, εκφράζοντας σημειολογικά με την κοινή τους εμφάνιση τη συνεργασία οργανώσεων και συμμάχων. Κάπως έτσι επήλθε η ηρεμία και η απομόνωση των αδιάλλακτων.

Η Κέρκυρα σε νέο κίνδυνο

Η αποχώρηση των Γερμανών και η απελευθέρωση της Κέρκυρας δεν έγινε άμεσα γνωστή στο Συμμαχικό Στρατηγείο της Ιταλίας, εξαιτίας της έλλειψης τηλεπικοινωνιακών μέσων. Ο αμερικανικός ασύρματος της Ερείκουσας δε μπορούσε να χρησιμοποιηθεί, γιατί ο χειριστής του βρισκόταν  στην Κέρκυρα και η επιστροφή του δεν ήταν εύκολη. Επιπλέον, η συμμαχική αποστολή στο Στρατηγείο των ΕΟΕΑ φαίνεται ότι είχε ξεχάσει να μεταδώσει την είδηση!

Έτσι, το μεσημέρι της 11^ης Οκτώβρη, λίγο μετά από τις δυο συγκεντρώσεις, αγγλικά αεροπλάνα άρχισαν να πετούν πάνω από το νησί ρίχνοντας προκηρύξεις. Οι ενθουσιασμένοι πολίτες νόμισαν ότι λάμβαναν χαιρετισμό για την απελευθέρωση, αλλά αλίμονο! Όταν το κείμενο-γραμμένο στα γερμανικά- μεταφράστηκε οι Κερκυραίοι πληροφορούνταν έκπληκτοι ότι οι Άγγλοι καλούσαν τους Γερμανούς να..παραδοθούν, γιατί διαφορετικά θα βομβάρδιζαν το νησί. Μπορεί κανείς να φανταστεί την ψυχολογική κατάσταση στην οποία περιήλθαν οι πολίτες και τις μαύρες μνήμες και τους συνειρμούς που ανασύρθηκαν.

Ευτυχώς το χειρότερο είχε αποφευχθεί καθώς οι συμμαχικοί σύνδεσμοι αναχώρησαν άμεσα για την Ηγουμενίτσα, που υπήρχε ασύρματος και η ταχεία επικοινωνία με το Στρατηγείο των συμμαχικών δυνάμεων της Ιταλίας απέτρεψε έναν ακόμα.. συμμαχικό βομβαρδισμό της Κέρκυρας.

Πέπη Γιάννου

Οι πληροφορίες προέρχονται από το βιβλίο του Κώστα Δαφνή"Χρόνια πολέμου και κατοχής"