ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΚΑΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΘΕΟΤΟΚΗΣ: δυο συγκρουόμενες προσωπικότητες και οι άγνωστες σημειώσεις του Σπυρίδωνα Θεοτόκη για το Λορέντζο Μαβίλη.

Ο Κωνσταντίνος Δαφνής, από τους διαπρεπέστερους ιστοριοδίφες της Κέρκυρας ερευνά  κι εκείνες τις προσωπικότητες που η ιστορία δεν τους απέδωσε τα δέοντα, που η μνήμη στάθηκε χαλαρή γι αυτούς, αναζητώντας μέσα από την ουσιαστική έρευνα και τα κρυμμένα γραπτά σημεία τις κρυφές πτυχές της προσωπικότητας των ανθρώπων που δε χαράχτηκαν όσο άξιζαν στη συλλογική μνήμη. Ερευνώντας το έργο ενός τέτοιου Κερκυραίου, του Σ. Θεοτόκη, του νεότερου αδελφού του Κωνσταντίνου Θεοτόκη ανακαλύπτει ότι πέρα από τις επίπονες και μακρόχρονες ιστορικές έρευνες του στα Αρχεία της Επτανήσου ο Θεοτόκης είχε και φιλολογικές ενασχολήσεις και αγάπη προς τη λογοτεχνία και ο ίδιος πολλές φορές είχε ομολογήσει αυτό το κρυφό του «αμάρτημα»,  ωστόσο ποτέ δε βρέθηκε ποτέ τίποτα δικό του δημοσιευμένο που να μαρτυρά αυτή του την κλίση.

Η ζήλια του για την ακτινοβολία και το πνευματικό κύρος του αδελφού του αλλά και οι πολιτικές τους αντιθέσεις- σοσιαλιστής και βενιζελικός αργότερα ο Κωνσταντίνος, πάντα φανατισμένος Θεοτοκικός ο Σπύρος- πυροδότησαν ένα μίσος και μια οξυμμένη αντιπάθεια για τον συγγραφέα του «Κατάδικου», που εκδηλώνονταν σε κάθε ευκαιρία, όπως ομολογούν παλιοί φίλοι και των δύο. Ίσως και η ατολμία του να δημοσιεύσει κείμενα του να είχε τις ρίζες της στο φθόνο για την αναμφισβήτητη και ευρέως αποδεκτή λογοτεχνική δεινότητα του αδελφού του και πιθανόν και στο φόβο που επέσειε μια αναπόφευκτη σύγκριση μαζί του. Από την πλευρά του ο Κωνσταντίνος,  θα σταθεί ηπιότερος και πιο διακριτικός στην έκφραση της αντιπάθειας του χρησιμοποιώντας ωστόσο αιχμές στα έργα του, όπως στους «Σκλάβους στα δεσμά τους», που γνώριζε ότι  θα κέντριζαν τον αδελφό του και που ο ιστορικός της ενετοκρατίας τις εισπράττει με περίσσιο αρνητισμό.

Ούτως ή άλλως ήταν και οι δυο προικισμένες και παθιασμένες προσωπικότητες, που ξέφευγαν συχνά από την αίσθηση του μέτρου, ωστόσο αυτό απλώς υπογράμμιζε περισσότερο την προσωπικότητά τους  εξωθώντας μας σήμερα να ελέγξουμε μύχιες πτυχές της ψυχής τους ανακαλύπτοντας παράλληλα την πνευματική τους διάσταση και ποιότητα, κάτι εξίσου ενδιαφέρον με το σύνολο του έργου τους.

Μάρκος και Σπύρος Θεοτόκης

Μια όψη της προσωπικότητας του Σ. Θεοτόκη και ο τρόπος σκέψης του διαφαίνεται από μια ανακάλυψη του Κ. Δαφνή κάποιων αυθόρμητων χειρόγραφων σημειώσεων του σε σελίδες μιας ομιλίας για το Λορέντζο Μαβίλη. Το χειρόγραφο εμπερικλείει πάντα μεγαλύτερο ποσοστό αλήθειας και γνησιότητας εφόσον ενέχει το στοιχείο του αυθορμητισμού και δεν προορίζεται για δημοσίευση.

Όταν ο Κ. Δαφνής βρήκε ένα φυλλάδιο του Κ. Πασαγιάννη, το οποίο είχε δωρίσει ο Σπυρίδων Θεοτόκης στη Βιβλιοθήκη της Κέρκυρας με τίτλο: «Ομιλία στον Εκπαιδευτικό όμιλο στο μνημόσυνο του Λορέντζου Μαβίλη στα Διονύσια του 1917» στα περιθώρια της τυπωμένης ομιλίας βρήκε χειρόγραφες σημειώσεις του Θεοτόκη, γραμμένες με μολύβι και τις μετέγραψε σημειώνοντας τον αριθμό της σελίδας που αναφέρεται και όπου είναι ανάγκη τη φράση που προκάλεσε τη σημείωση.

Ενδεικτικά σημειώνει:

σελ. 11- «Ο Μαβίλης ήταν Μαβίλης κυρίως γιατί στη Γερμανία έμαθε να κάνει ό,τι πρέπει  και στη Γερμανία γίνηκε σοφός και πατριώτης. Δεν παραδέχομαι ότι πήρε τον πατριωτισμό του ούτε από τον σιορ Πάολο, τον πατέρα του, ούτε από τους Σούφη, ούτε από τους Δούσμανη. Ο Μαβίλης δεν ήταν υιός κανενού, ούτε από μάνα ούτε από πατέρα. Είναι προσωπικότης ξεχωριστή που δεν έχει ούτε προηγούμενο, ούτε απόδοση, δηλαδή ούτε προγόνους ούτε απογόνους.»

σελ.15- (…δημοκρατικός, με όλους καταδεκτικός) «Όχι πάντα, αριστοκρατικότατος.»

σελ.21-  «όταν γύρισε ο Μαβίλης από την Κρήτη ήρθε πράγματι ενθουσιασμένος από τον κόσμο. Αλλά εξαιρετική εντύπωση του έκαμε μόνον ο Σφακιανάκης κι όχι άλλος κανείς νέος. Για το Σφακιανάκη επρόβλεψε με προφητικό ύφος, που αν γίνει η Ένωση της Κρήτης γρήγορα πριν τον κυριέψουν τα γηρατειά, θα γίνει Πρωθυπουργός εις την Ελλάδα Μίλησε και για το Βενιζέλο, λέγοντας όμως πως δε φτάνει ούτε από μακριά το γέρο Σφακιανάκη. Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης θα μπορούσε να μαρτυρήση, μα ψεύτης ως πάντα θα το αρνηθή.»

σελ. 28-29-  «Ζήτημα είναι. Θέλει απόδειξη, διότι ο Μαβίλης προ παντός ήταν βαθύς κριτικός και δίκαιος, απολυταρχικός, αριστοκράτης ως το κόκαλο, μαθητής αληθινός της γερμανικής κουλτούρας, μιλιταριστής, αντισοσιαλιστής και θαυμαστής του γερμανικού πολιτισμού και της γερμανικής πειθαρχίας…….αν θα ήταν ποτέ στα 1915 βενιζελικός είναι ζήτημα. Η αλήθεια είναι που τίποτα δε μπορεί κανείς να πει γιατί στον Βοερικό πόλεμο δεν ήταν με τους αδικημένους, αλλά έπαιρνε το μέρος της Αγγλίας, διότι μας ευεργέτησε ως Έλληνας. Συλλογισμός όχι ορθός απολύτως.

Σελ.τελευταία λευκή- Αγαπούσε με πόθο μα μισούσε με δύναμη. Σέβονταν τον άρχοντα τον intellectuel, περιφρονούσε τον άρχοντα τον κουτό και φτωχό, μισούσε τον διεφθαρμένο. Εμάχονταν τα χωριατσέλια, τους νεόπλουτους. Εδιψούσε για νέους εργάτες της τέχνης και της εθνικής ιδέας και τους έδινε θάρρος. Αγαπούσε το Αναγνωστήριο και το Θόδωρο Δεβάρη-επιστάτη για πολλά χρόνια της Αναγνωστικής Εταιρείας- με τον οποίο είχε και πυκνή αλληλογραφία από το εξωτερικό.

Λορέντζος Μαβίλης

Άλλες σημειώσεις εκτός σελίδων:

«Ήταν μεγάλος, ήταν ηθικός-ανώτερος. Ήταν λεπτός.»

«Μα ο θυμός του φοβερός και το μεθύσι τον έκανε θεριό.»

«Στο δρόμο πολύ εκλεκτικός και λίγοι έχουν την τιμή που ήταν πάντα μαζί του.»

«Ήταν η στιγμή που έλεγε για τις τρεις τρέλες, στα νιάτα στα μεσάτα και στα γεράματα , αλλά αστειευόμενος δε μπορούσε να διευκρινίσει ποια ήταν αυτά.»

«Η Παναγιά πιτσούνι μου κοντά σου» έλεγε.

«Τέτοιον που τον ανάδειξε μεγάλον ο θάνατος του και τον δόξασε όσο κανένα νεκρό του πολέμου πρέπει να γραφτεί η βιογραφία με όλες τις λεπτομέρειες» κλείνει τις σημειώσεις του ο Θεοτόκης. Το περιεχόμενο τους και ο χρόνος που γράφτηκαν-το 1918- φανερώνει- για τον Κώστα Δαφνή- ότι σκόπευε να γράψει μια πλήρη βιογραφία του Μαβίλη. Την πρόθεση του ωστόσο αυτή δε φαίνεται να την πραγματοποίησε γιατί από ότι ξέρουμε δε δημοσίευσε τίποτε σχετικό, ούτε και βρέθηκε ποτέ κάτι στα χαρτιά του.

Οι πληροφορίες προέρχονται από τον δεύτερο τόμο  του 1954 των Κερκυραϊκών Χρονικών του Κ. Δαφνή.