Αμπέλια και
ψηλές χοντρόκορμες ελιές, σκορπισμένα σε όλη την ύπαιθρο, μέσα στην πιο πυκνή βλάστηση,
απλώνονται απέραντα στο γόνιμο κερκυραϊκό έδαφος. Όπου υπάρχει έστω και μια σπιθαμή
χώμα, ανάμεσα στο αμπέλι και στην ελιά, κάποιο ευλογημένο φυτό ή βότανο ξεθαρρεύει
να βλαστήσει, αγαπώντας τη γλυκιά ζεστή υγρασία, μόνιμα εγκατεστημένη πάνω από τούτο
το νησί. Αυτή η κερκυραϊκή γη ευωδιάζει παντού και οι πρώτοι
ζεστοί αέρηδες της άνοιξης ταξιδεύουν μεταφέροντας γλυκές οσμές άγριας φασκομηλιάς,
κύμινου, λεβάντας, θυμαριού και δεντρολίβανου. Ακόμη και το καυτό καλοκαίρι, πάνω
στην άνυδρη άμμο, φυτρώνουν λευκά ολόδροσα κρινάκια, που στις περιπλανήσεις του
θαύμαζε ο μικρός Ντάρελλ: "Χιλιάδες άσπρα λουλούδια στον
ήλιο, που ύψωναν σαν πνευστά από ελεφαντόδοντο το στόμιό τους προς τον ουρανό, γέμιζαν
τον τόπο βαρύ και πλούσιο άρωμα –το άρωμα του ίδιου του καλοκαιριού –θερμό και
γλυκό- και ανέπνεες βαθιά προσπαθώντας να το κρατήσεις μέσα σου".
Λίγο πιο πάνω από εκεί που απλώνεται η καυτή
άμμος, δροσισμένη από το βαθύ μπλε του Ιονίου, φυτρώνουν τεράστιες κρεμμύδες, σχηματίζοντας
πραγματική θάλασσα, όσο πιάνει το μάτι. Τα κοτσάνια τους είναι σαν κεριά, στο μέγεθος
ανθρώπου και σε διάφορα σημεία καταπνίγονται από τα γαϊδουράγκαθα,
τους πρινοφοίνικες, τους θάμνους κάπαρης και τα βατόμουρα, που καλύπτουν τη γη και
την κάνουν απροσπέλαστη.
Ανεβαίνοντας από το επίπεδο της θάλασσας
το ανάγλυφο της γης σε εκπλήσσει, αλλάζοντας από μικρά πετρώδη όρη σε πολυάριθμα
κοιλώματα, απάνεμες πεδιάδες και προφυλαγμένες ρεματιές, που είναι αυτά που κυρίως φιλοξενούν
και την πιο πυκνή βλάστηση. Αυτό το γεωγραφικό ανάγλυφο
είναι και το κλειδί για την κατανόηση του κλίματος της Κέρκυρας, που δίνει σφριγηλή
ζωή σε όποιον σπόρο πέσει στο χώμα της. Στις προστατευμένες αυτές περιοχές λαχανικά,
άνθη και φρούτα, που σε άλλες περιοχές εμφανίζονται περί τα τέλη Ιουνίου εδώ βρίσκονται
σε πλήρη ανθοφορία από τις αρχές ήδη της άνοιξης.
Δε λείπει ολοχρονίς καρπός,
χειμώνα καλοκαίρι
Τι άλλα το αγέρι το γλυκό γεννάει
κι άλλα ωριμάζει.
Μεστώνει απίδι κι άλλο ανθεί,
και μήλο πας στο μήλο,
Πας στο σταφύλι άλλο τσαμπί
και σύκο πας στο σύκο.
Οδ. 2,(μετ, Αργύρη Εφταλιώτη)
 |
| Edward Lear |
Όλοι οι περιηγητές του19ου αιώνα, στο γοητευτικό αυτό αιώνα της εξερεύνησης
και της περιπλάνησης, που έτυχε να επισκεφθούν το νησί δεν παύουν να εκθειάζουν
το απαράμιλλο φυσικό κάλλος, το τόσο απλόχερα δοσμένο, που μοιάζει να μη φοβάται και την πιο ισχυρή φυσική καταστροφή. Κάποιοι δεν μπορούν καν να
το αποχωριστούν.
Ο Edward
Lear γράφει γύρω στο 1850: «Η ομορφιά του νησιού
ήταν απερίγραπτη, έμοιαζε πραγματικά με παράδεισο. Αυτή η γοητεία προέρχεται από την
ποικιλία του τοπίου και το υπερβολικό πράσινο που υπάρχει παντού. Κυρίαρχο φυτό είναι
η ελιά και υπήρχαν τεράστιοι ελαιώνες. Οι Βενετοί μάλιστα έδιναν εκατό κομμάτια
χρυσού για κάθε εκατό ελιές που φυτεύονταν. Υπήρχαν επίσης κυπαρίσσια, ροδιές, συκιές, αμπέλια,
πορτοκαλιές, κερασιές, μύτιλος, ανεμώνες, κυκλάμινα, μαργαρίτες, κληματαριές και
κουμαριές».
Αλλά και ο Ρώσος Βλαντιμίρ Νταβίντοφ
το1835 απορεί για τη διαφορετική εξέλιξη φυτών και δέντρων σε τούτο το νησί σε σχέση
με άλλους τόπους:
«Πήγα στον Ποταμό, βορειοδυτικά
από την πόλη. Η αγγλική λεωφόρος περνάει από μια πανέμορφη και εύφορη πεδιάδα, που
εμφανίζει ελάχιστα ίχνη ανθρώπινης παρέμβασης, η βλάστησή της όμως είναι εξαιρετικά
πλούσια και γεμάτη ζωντάνια. Τα δέντρα εδώ έχουν ανάπτυξη πολύ πιο θεαματική από
ότι στην Ιταλία. Οι ελιές με το πυκνό πράσινο και τους χοντρούς κορμούς μπορούν
να συγκριθούν με τα πιο όμορφα δέντρα της Αγγλίας.
Εκεί όμως ο πλούτος αυτός οφείλεται
αποκλειστικά στην υγρασία, ενώ αυτός εδώ ο τόπος,
παρά τον καυτό ήλιο, έχει ακριβώς την ίδια πρασινάδα- και όχι μόνον οι φιλύρες αλλά
και οι ελιές, το πιο στεγνό και ξερακιανό δέντρο».
Η βελανιδιά και άλλες
αφανισμένες καλλιέργειες
Δεν ήταν όμως μόνο με την ελιά και το αμπέλι
που ευλογήθηκε ο τόπος αυτός. Από την αρχαιότητα ήδη, στο νησί υπήρχαν εκτεταμένα
δάση βελανιδιάς σε τέτοια πυκνότητα, που πιθανολογείται ότι κατασκεύαζαν οι ντόπιοι
ναυπηγοί ακόμα και τα πλοία της θαλασσοκράτειρας Κέρκυρας από αυτό το πάτριο ξύλο.
Η καταστροφή τους άρχισε ήδη από τη ενετοκρατία, όταν η προσφορά της Γαληνότατης
42 τσεκίνιων για κάθε φυτεία 100 ελαιοδέντρων υποκίνησε το ζήλο των κατοίκων, που
έφτασαν στο σημείο να θυσιάζουν ακόμα και τους αμπελώνες τους προς χάριν του κέρδους.
Αποτέλεσμα ήταν οι πεδινοί δρυμώνες να αφανιστούν ολοσχερώς και να παραμείνουν μόνο
οι ορεινοί, αλλά και αυτοί μέχρι το 1915-1918, όταν οι δύσκολοι καιροί του πολέμου
καταδίκασαν και αυτούς τελικά στην καταστροφή.
Ο καρπός, ιδιαίτερα χρήσιμος στη βυρσοδεψία
ως βαφή αλλά και ο πυρήνας του καρπού, το βαλάνι, δίνονταν ως κύρια τροφή στους
χοίρους και επίσης κάνοντάς τον σκόνη ανακατεύονταν με τον καφέ, ενώ συχνά ψηνόταν
και ολόκληρο στη φωτιά ως ορεκτικό. Εικάζεται ότι αφού έτρωγαν τον καρπό έκαιγαν
τα κελύφη χρησιμοποιώντας τα στα θερμά λουτρά τους, χωρίς ωστόσο να διευκρινίζεται
από τον Ι. Μπουνιά ο τρόπος και η τεχνική που γινόταν αυτό. Αυτός είναι και ο λόγος
που τα λουτρά πήραν την ονομασία ≪βαλανεία≫, αντίστοιχα και η ονομασία του χωριού
της Β. Κέρκυρας, Βαλανιό, παραφθορά της λέξης ≪βαλανείο≫.
Ακολουθούσε σε ρυθμό παραγωγής η αμυγδαλιά,
που καλλιεργούνταν εντατικά σε λοφοπετρώδεις περιοχές και για τη ΒΔ περιφέρεια του
Όρους ήταν το δεύτερο μετά την ελιά δέντρο σε σπουδαιότητα, όσον αφορά στον αριθμό
και στο εισόδημα. Τα καρύδια επίσης καταλαμβάνουν πολλά στρέμματα αλλά και οι πατάτες,
την καλλιέργεια των οποίων ενθάρρυναν οι γάλλοι διοικητές, οι ίδιοι επίσης που ήταν
και οι βασικοί υποκινητές της καλλιέργειας του καλαμποκιού και του σιταριού, με
το καλαμπόκι να γίνεται μια από τις βασικότερες τροφές των ανθρώπων της υπαίθρου,
παρασκευασμένο προς βρώση ως την περίφημη μπαρμπαρέλα, ένα είδος εξαιρετικά θρεπτικού
χυλού. Είναι παράξενο, γιατί σήμερα εκλείπουν εντελώς και αυτά από την τοπική παραγωγή,
αλλά ο Ι. Μπουνιάς αναφέρει ότι υπήρχαν ακόμα και μεγάλες εκτάσεις με όσπρια, ρεβίθια, φακές
και λαθήρια στην περιοχή του Αλμυρού φημισμένα όλα για το γρήγορο και χυλωμένο βράσιμό
τους, που οφείλονταν πρωτίστως στην ύπαρξη ζωικών κοχυλιών στην πεδιάδα.
 |
| Edward Lear, Choroepiskopi |
Είναι επίσης λυπηρό που μόνο ίχνη καλλιέργειας
της μοναδικής μικρής αρωματικής αγριοφράουλας έχουν απομείνει πλέον, καθώς και την
ίδια τύχη φαίνεται να είχε και η εξαιρετική ποικιλία πορτοκαλιών Μέρλιν.
Ίσως αυτή η σκανδαλώδης γενναιοδωρία της
γης, προσφερόμενη έτσι ακοπίαστα να συνέβαλε εν μέρει στη διαμόρφωση της κερκυραϊκής
μορφής και προσωπικότητας. Όμορφα, ήρεμα και συμμετρικά χαρακτηριστικά, λαμπερά
χαμόγελα, ροπή στη συνεχή διασκέδαση αλλά και μια χαρακτηριστική βραδύτητα στις
κινήσεις του σώματος και του νου, όπως αναφέρει στην ανθρωπογεωγραφία του ο
Mousson, αλλά και όσοι άλλοι οξυδερκείς περιηγητές επισκέφτηκαν την ύπαιθρο. Τούτη
η σχετική αδράνεια πνεύματος και σώματος τούς δημιούργησε την κοινή εντύπωση ότι
το κύριο χαρακτηριστικό του αγροτικού κυρίως πληθυσμού ήταν η τεμπελιά και η αποστροφή σε κάθε
είδους ερέθισμα, τεχνικής ή πνευματικής εξέλιξης, που προέρχονταν από το δυτικό
πολιτισμό. Το γεγονός του αφανισμού της τεράστιας έκτασης της βελανιδιάς, των οσπρίων,
των ξηρών καρπών και των άλλων οπωροφόρων κατέδειξε στην πάροδο των χρόνων μια
σοβαρή αδυναμία εστίασης στην εντατικοποίηση των καλλιεργειών, παρά την ύπαρξη των
πλείστων πρόσφορων συνθηκών.
Ωστόσο, σήμερα, ευτυχώς δε λείπουν οι προσπάθειες
εκμετάλλευσης αυτής της γενναιοδωρίας της γης από νέους ανθρώπους, που έχοντας μια
διαφορετική αντίληψη πλέον και ζώντας κοντά στη φύση, επιχειρούν να επαναφέρουν
τη ζωτικότητα της γης και των εκλιπόντων καρπών της. Λαμπρό παράδειγμα αποτελεί
το Κτήμα Φλαρένα στην περιοχή των Άγιων Δέκα.
Πέπη Γιάννου
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μπουνιάς Ιωάννης, Κερκυραϊκά, Ιστορία-Λαογραφία, τ.Α, Αθήνα 1954
- Τσουμάνης Κώστας, Η Κέρκυρα μέσα από τα μάτια των περιηγητών, εκδ. Έψιλον,
Αθήνα 2010
- Κεφαλλωνίτης Νίκος, Αναφορά στο Σπαρτίλλα, Κέρκυρα 2006
- Albert Mousson, Κέρκυρα και Κεφαλλονιά, μια περιήγηση το 1858, Ιστορητής 1995
- Gerald Durrel Η οικογένειά μου και άλλα ζώα, Καλειδοσκόπιο, Αθήνα 2015
- Παρτς Ιωσήφ, Η Νήσος Κέρκυρα- Γεωγραφική μονογραφή, τυπογραφείο Ναχαμούλη, Κέρκυρα 1892
