Γυναίκες στη βρύση

Μοναδικός τόπος συνάντησης των γυναικών της εποχής, τόπος κουτσομπολιού και σκληρής διαπόμπευσης των παραστρατημένων και αμαρτωλών αλλά συνάμα και τόπος ελπίδας πιθανής συνάντησης με το αγαπημένο πρόσωπο, σε όλη την ελληνική ύπαιθρο μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα. 

Fred Boissonas, Γυναίκες στη βρύση του Γαστουριού

Σε όλα τα ελληνικά διηγήματα του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα, από τα βουκολικά του Καρκαβίτσα μέχρι και τα ακραία νατουραλιστικά του Θεοτόκη θα συναντώνται εκτυλισσόμενες ειδυλλιακές ή άγριες σκηνές με επίκεντρο το γυναικείο πάθος, που αφήνεται  εδώ να εκφραστεί ελεύθερα. Τόσο η "Λυγερή" του Καρκαβίτσα, όσο και η Μαρία του Ζόψη στην "Υπόληψη" του Κωνσταντίνου Θεοτόκη θα υποστούν σε αυτό το χώρο την ταπείνωση και τη λοιδωρία, η μεν πρώτη γιατί αγαπά χωρίς τη συγκατάθεση των γονιών της, η μεν άλλη γιατί ΄φτωχή και λερή" τόλμησε να σηκώσει τα μάτια της στο αρχοντόπουλο του χωριού. 
Η τελευταία ερωτική συνάντηση της Λυγερής στη βρύση των Λεχαινών της Ηλείας κάτω από τα μοχθηρά γυναικεία βλέμματα, ο επικείμενος ανεπιθύμητος γάμος με το χοντρό και κουτοπόνηρο Νικολό, παραγιό του πατέρα της, η εγγενής αδυναμία της να αντιταχθεί στη γονεϊκή θέληση, η βίαιη αντίδραση του αγαπημένου της στην παραίτησή της σε τούτη την αυτονόητη απαίτηση και το σπάσιμο της στάμνας από αυτόν θα επισπεύσει το μιαρό γάμο θέτοντας τη γραμμή του περάσματος σε μια άλλη ζωή, όπου η "Λυγερή" μετατρέπεται σταδιακά σε μια χονδροειδή και αναίσθητη φιγούρα, καταλήγοντας στο τέλος κάποτε να μέμφεται τον εαυτό της που αφέθηκε στην ποταπότητα του έρωτα.
Στην "Υπόληψη" του Θεοτόκη το θέμα χρωματίζεται κυρίως από την ταξική διαφορά. Ο Αντώνης, γόνος αρχόντων, με την αυτοπεποίθηση που απορρέει από την κοινωνική και οικονομική του θέση ¨πειράζει"τη Μαρία, κάθε φορά που τη συναντά στο δρόμο για τη βρύση, όχι από καθαρό έρωτα, αλλά γοητευμένος από την τσαχπινιά της και τους ελεύθερους τρόπους της. Όταν συμβαίνει το μοιραίο, το νέο συζητιέται γύρω από τη βρύση, μεγαλύνεται, δραματοποιείται  και χαιρέκακα διαδίδεται ταχύτατα σε όλο το χωριό. Τότε μπαίνει αυτόματα το βασικό θέμα διένεξης στην ύπαιθρο, το θέμα της τιμής, που καθαίρεται σχεδόν πάντα με αίμα. Ο μονόδρομος αποφυγής της συμπλοκής  είναι ο γάμος, ο οποίος  στο διήγημα τελικά επιτυγχάνεται, σημειώνοντας ωστόσο για την οικογένεια του Αντώνη μια βαριά ήττα στο κοινωνικό πεδίο.

Στο πηγάδι επηγαινοέρχονταν, ανεβοκατεβαίνοντας ένα γουλοστρωμένο δρόμο, μπουλούκια μπουλούκια, οι γυναίκες με τες ξέστες στο κεφάλι, δίπλα όταν τες κατέβαζαν άδειες, ορθές όταν τες ανέβαζαν, εγιόμιζαν με τους σίκλους, αλλά δεν έφευγαν αμέσως γιατί στο πηγάδι συνομιλούσαν, έλεγαν τα νέα του χωριού, τους καημούς τους, τες ελπίδες τους. Και τώρα γύρου στο φροχείλι μια δεκαπενταριά αφογκραζόνταν μια γειτόνισσα της Κατερίνας, ανύπαντρη κοπέλα, που 'λεγε " η Μαρία του Ζόψη, λένε, παντρεύεται"....Όμως τώρα εκατέβαινε το δρόμο του πηγαδιού κι η Μαρία, κακοντυμένη και λιγδερή, αλλά με βλέμμα ζωερό και ομορφύτερη από τες άλλες μέρες. Σταθήκαν όλες και σώπασαν. Εκείνη εκαλησπέρισε περήφανα, εκοίταξε γελαστή και ξεδιάντροπα τους είπε:" για μένα μιλείτε; Σας διηγήθηκε τα νέα η Κατερίνα η τίμια;" "Δεν έχεις φυσικό να με μελετάς" της απάντησε θυμωμένη".
"Χαχα!" εγέλασε περγελαστικά η Μαρία "τον Αντώνη θα τόνε πάρω εγώ και οι οχτροί μου θα σκάσουνε"."Φυλάξου μοναχά μη σε στείλουν με τες πολλές μέσα στη χώρα" της αποκρίθηκε η Κατερίνα με φαρμάκι και έπειτα στρέφοντας προς τες γυναίκες είπε:" Πάμετε; Δε θέλω να κουβεντιάζω μαζί της".

 Αν η υπόθεση είχε πάρει διαφορετική τροπή, πράγμα που συνέβαινε αρκετά συχνά, η τύχη της Μαρίας θα ήταν μόνο αξιοθρήνητη.
 Τέτοια "αμαρτήματα" στα λαϊκότερα στρώματα συμπαρέσυραν στον γκρεμό όχι μόνο την πρωταγωνίστρια τους αλλά και την ηθική ακεραιότητα ολόκληρης της οικογένειας. Ο Εμμανουήλ Θεοτόκης θα γράψει γι αυτές τις πρωταγωνίστριες του πάθους: " όταν το σφάλμα διαπραχθεί χωρίς να επιτύχει την ευλογία του γάμου, διατυμπανίζουν την αδικία, εξεγείρονται, πικραίνονται. Μερικές φορές η ντροπή να επιστρέψουν στην κοινωνία, που την έχουν προσβάλλει, τις γεμίζει ιερή οργή. Αφιερώνονται τότε σε μια επίπονη μεταμέλεια, που καταντά να τις κάνει αδιάλλακτες, θρησκόληπτες. Άλλες φορές, θεωρώντας τους εαυτούς τους σαν τα χαμένα θηλυκά πρόβατα, πέφτουν σε καταχρήσεις που δε θα μπορούσαμε να περιγράψουμε. Σε αυτή την περίπτωση παίρνουν με ένα είδος ικανοποίησης το όνομα των αμαρτωλών, μη μπορώντας τίποτε πλέον να δώσει διέξοδο στο μόνιμο συναίσθημα που τις ακολουθεί."

Φυσικά, στις τάξεις των ευγενών, στην περίπτωση της Κέρκυρας τουλάχιστον, οι συνέπειες ήταν λιγότερο καταστροφικές και περιορίζονταν απλώς σε ένα γάμο χαμηλότερων προσδοκιών.

 

Ωστόσο, υπήρχαν και εκείνες οι ακραίες αλλά υπαρκτές περιπτώσεις σε κάποια περιβάλλοντα, όπου τα ήθη ήταν εντελώς εξαθλιωμένα, η παρθενία να γίνεται μέσο οικονομικής εκμετάλλευσης από τους ίδιους τους γονείς, που θεωρούνταν οι εξ' ορισμού άγρυπνοι θεματοφύλακες της. Πηγές προερχόμενες από την καθιερωμένη επί αιώνες τακτική των αφορισμών σε όλα τα Ιόνια νησιά αναφέρουν ότι στο Μαντούκι γονείς επέτρεψαν τη διακόρευση της έφηβης κόρης τους από τον ηλικιωμένο εύπορο γείτονά τους με αντάλλαγμα 30 ξέστες λάδι.

Ευτυχώς αυτές οι χρόνιες αντιλήψεις γύρω από το γυναικείο φύλο φαίνεται να πνέουν τα λοίσθια στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο λόγος της μεταστροφής θα είναι η ραγδαία άνοδος της αστικής τάξης που θα φέρει σύγχρονες αντιλήψεις, αφαιρώντας με αργό αλλά σταθερό ρυθμό την πρωτοκαθεδρία από τη συντηρητική αριστοκρατία και μεταβάλλοντας ριζικά τις νοοτροπίες, κυρίως μέσα από την πρακτική των επιγαμιών.

Οι πέτρινες βρύσες θα παραμείνουν, έρημα και σιωπηλά κοσμήματα της ελληνικής υπαίθρου και μνημεία πικρών ιστοριών της γυναικείας θυματοποίησης.

Πέπη Γιάννου.
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1630170827257168&set=a.1389906627950257.1073741828.100007927991085&type=3

Πηγές:

"Η Λυγερή" Κωνσταντίνος Καρκαβίτσας, εκδόσεις Εστία

"Κορφιάτικες Ιστορίες" Κωνσταντίνος Θεοτόκης, εκδόσεις Γαβριηλίδης

"Les excommunications a Corfou, 17-18 siecle", Αριάδνη Γερούκη, Athenes- Komotini 1998

"Η Κέρκυρα στις λεπτομέρειές της" Εμμανουήλ Θεοτόκης, Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών